Η υπερλιπιδαιμία--οι διαιτητικές οδηγίες προάσπισης υγείας και η απεικόνιση σε 3D μορφή η πορεία στον ανθρώπινο οργανισμό.

Υπερλιπιδιμία, εμφανίζεται όταν υπάρχει αύξηση των τριγλυκεριδίων ή
αύξηση της χοληστερόλης , ή και των δύο.

Τα αίτια της υπερχοληστεροληναιμίας.

• Η κληρονομικότητα παίζει σημαντικό ρόλο.

• Ο υποθυρεοειδισμός.

• Η χολόσταση.

• Το νεφρωσικό σύνδρομο.

• Η λήψη συγκεκριμένων φαρμάκων.

Τα αίτια της αύξησης των Tg.

• Παχύσαρκα άτομα.

• Κατάχρηση οινοπνεύματος.

• Σακχαρώδης διαβήτης.

• Νεφρική ανεπάρκεια.

• Η λήψη συγκεκριμένων φαρμάκων.

Τι είναι η χοληστερόλη;

Η χοληστερόλη είναι μία ουσία που απαντάται σε όλα τα τμήματα του οργανισμού, συμπεριλαμβανομένων της καρδιάς, του ήπατος, του εντέρου, του δέρματος και του νευρικού συστήματος. Η χοληστερόλη παράγεται στο ήπαρ και είναι απαραίτητη για την παραγωγή και δράση πολλών ορμονών, της χολής και της βιταμίνης D και μεταφέρεται στο αίμα συνδεδεμένη με ειδικές πρωτείνες (λιποπρωτείνες) για να χρησιμοποιηθεί απ΄ όλα τα κύτταρα του οργανισμού. Η εξωγενής χοληστερόλη προέρχεται από τροφές και προϊόντα ζωικής προέλευσης, κάποια είδη ψαριών και οστρακοειδή, ενώ αντίθετα τροφές φυτικής προέλευσης δεν περιέχουν καθόλου χοληστερόλη.

Τι είναι τα Τg;

Τα τριγλυκερίδια είναι η πιο κοινή μορφή λίπους στον οργανισμό και προέρχονται κυρίως από την διατροφή. Τα εξωγενή τριγλυκερίδια μεταφέρονται στο αίμα με τα χυλομικρά, ενώ τα ενδογενή με την πολύ χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτείνη (VLDL - Very Low Density Lipoprotein) και χρησιμεύουν κυρίως για την παραγωγή ενέργειας.

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΕΔΩΝ ΤΩΝ ΛΙΠΙΔΙΩΝ (mg/dL).

Ολική Χοληστερόλη

• <200 Επιθυμητά επίπεδα

• 200-239 Οριακά υψηλά επίπεδα

• >239 Υψηλά επίπεδα

Τριγλυκερίδια

• <150 Φυσιολογικά επίπεδα

• 150-199 Οριακά υψηλά επίπεδα

• 200-499 Υψηλά επίπεδα

• >499 Πολύ υψηλά επίπεδα

HDL Χοληστερόλη

• <40 Χαμηλά επίπεδα

• >59Υψηλά επίπεδα

LDL Χοληστερόλη

• <100 Ιδανικά επίπεδα

• 100-129 Σχεδόν ιδανικά επίπεδα

• 130-159 Οριακά υψηλά επίπεδα

• 160-189Υψηλά επίπεδα

• >189 Πολύ υψηλά επίπεδα

Αν υπάρχει υπερλιπιδαιμία, τότε είναι λογικό να εμφανισθεί στεφανιαία νόσος, αν μαζί με την υπερλιπιδαιμία υπάρχουν και ορισμένοι άλλοι συνδιαστικοί παράγοντες, οι οποίοι είναι οι εξής:

• Οικογενειακό ιστορικό πρώιμης στεφανιαίας νόσου.

• Υπέρταση.

• Κάπνισμα .

• Σακχαρώδης διαβήτης .

• Παχυσαρκία.

• Αντρας >45 ετών .

• Γυναίκα >55 ετών ή μετεμμηνοπαυσιακή.
(χωρίς συμπληρωματική θεραπεία με οιστρογόνα)

• Χαμηλή HDL (<35>.

Εάν η HDL είναι >60 mg/dl αφαιρείται ένας παράγοντας κινδύνου.

• Χωρίς στεφανιαία νόσο και με λιγότερο από 2 παράγοντες κινδύνουàΛιγότερο από 160 mg/dl.

• Χωρίς στεφανιαία νόσο και με 2 ή περισσότερους παράγοντες κινδύνουàΛιγότερο από 130 mg/dl.

• Με στεφανιαία νόσοàΛιγότερο ή ίσο με 100 mg/dl.

Ο δείκτης μάζας σώματος απεικονίζει με μεγαλύτερη ακρίβεια την παρουσία περίσσσειας λιπώδους ιστού. Ορίζεται ως το πηλίκο του σωματικού βάρους σε κιλά προς το τετράγωνο του ύψους σε μέτρα.

• Οι φυσιολογικές τιμές του κυμαίνονται μεταξύ 20 και 25kg/m².

Διαιτητικές οδηγίες.

Καταναλώνετε ελεύθερα:
-Πουλερικά: Κοτόπουλο, γαλοπούλα χωρίς πέτσα, κουνέλι, κυνήγι.
-Ψάρια: Όλα τα άσπρα ψάρια χωρίς πέτσα.
-Όσπρια: Φασόλια ρεβύθια, φακές, κουκιά, φάβα.
-Γαλακτοκομικά:Γάλα και γιαούρτι με 0-1% λιπαρά. Μυζήθρα νωπή ή κίτρινο τυρί με λιγότερο από 10% λιπαρά.
-Λίπη-Έλαια: Ελαιόλαδο, καλαμποκέλαιο, σογιέλαιο, ηλιέλαιο, μαργαρίνη με ρευστά φυτικά έλαια.
-Ψωμί: Όλα τα ψωμιά (κατά προτίμηση ολικής αλέσεως), φρυγανιές.
-Δημητριακά: Όλα τα δημητριακά, κουάκερ, κορν φλέικς, μακαρόνια, ρύζι, πατάτες.
-Λαχανικά-Φρούτα: Όλα .
-Ποτά: Καφές, τσάι.

Καταναλώνετε με μέτρο :
-Κρέας: Άπαχο κρέας, μοσχάρι, άπαχο ζαμπόν, λουκάνικα από μοσχάρι ή κοτόπουλο.
-Ψάρια: Σολομός.
-Γαλακτοκομικά: Γάλα και γιαούρτι μέχρι 2% λιπαρά. Κίτρινο τυρί με λιγότερο από 20% λιπαρά.
-Αβγά: Μέχρι 4 την εβδομάδα.
-Διάφορα: Ελιές, Ξηροί καρποί, Γρανίτες - Ποπ κορν, Λουκούμια, Γλυκά κουταλιού, Κουλουράκια με λάδι.
-Ποτά: Οινοπνευματώδη (Αν τα τριγλυκερίδια είναι υψηλά τότε καθόλου οινόπνευμα).

Απαγορεύεται να καταναλώνετε:
-Κρέας: Χοιρινό, συκώτι, λουκάνικα από χοιρινό, μπέικον.
-Θαλασσινά:Αστακός, γαρίδες, καραβίδες, μύδια.
-Πουλερικά: Χήνα, πάπια.
-Λίπη: Βούτυρο, μαργαρίνη με στερεά κορεσμένα έλαια.
-Γαλακτοκομικά: Γάλα και γιαούρτι με 4% και άνω λιπαρά, κρέμα γάλακτος, σκληρά τυριά (γραβιέρα, κεφαλοτύρι), μαλακά τυριά (τυρί κρέμα, κασέρι).
-Γλυκά: Πάστες, τούρτες, κρουασάν, τσουρέκι, παγωτά, σοκολάτες.
-Ποτά: Ιρλανδέζικος καφές, σοκολάτα ρόφημα.
-Διάφορα: Τσιπς, Τηγανητές πατάτες, Μαγιονέζα, Σάλτσες με κρέμα γάλακτος ή βούτυρο.

Σωματική άσκηση.

Η Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία έχει καταλήξει στο ότι η έλλειψη συστηματικής φυσικής δραστηριότητας παίζει ρόλο στην πρόωρη εμφάνιση και εξέλιξη της στεφανιαίας νόσου. Από την άλλη πλευρά, οποιαδήποτε αύξηση της σωματικής δραστηριότητας αποβαίνει τελικά ευεργετική για την υγεία και οι μικρές περίοδοι άσκησης δρουν προσθετικά. Η άσκηση παίρνει ιδιαίτερο νόημα όταν αναφερόμαστε στις νεαρές ηλικίες.

Ερευνητικά μέρη.

1. Σε μία έρευνα, του Eurosciences Communication σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Ερευνών για την Αρτηριοσκλήρωση του Πανεπιστημίου Munster της Γερμανίας, έδειξε ότι η χρήση ελαιολάδου μειώνει τον κίνδυνο για καρδιαγγειακές παθήσεις.
2. Πρόσφατες επιστημονικές έρευνες έδειξαν ότι το κακάο και η σοκολάτα (και ιδιαίτερα η μαύρη σοκολάτα) έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε φλαβονοειδή τα οποία παρουσιάζουν έντονη αντιοξειδωτική δράση. Η κατανάλωση φλαβονοειδών έχει συσχετιστεί με τον μειωμένο κίνδυνο στεφανιαίας νόσου και καρδιαγγειακών νοσημάτων. Να σημειωθεί, ότι η σοκολάτα προμηθεύει τον ανθρώπινο οργανισμό με αρκετές ‘’κενές’’ θερμίδες.
3. Τα επιδημιολογικά στοιχεία της ελληνικής έρευνας Attica, που διενεργήθηκε από την πανεπιστημιακή Καρδιολογική Κλινική του Ιπποκράτειου Νοσοκομείου, είναι ανησυχητικά για τη συχνότητα εμφάνισης του μεταβολικού συνδρόμου στο μέλλον. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας:

• 1 στους 5 συμμετέχοντες (19,8%) εμφάνιζαν παράγοντες κινδύνου.

• Από αυτούς, οι άντρες παρουσίασαν διπλάσια ποσοστά.

• Άντρες και γυναίκες με παράγοντες κινδύνου ακολουθούσαν σε μικρό ποσοστό τη μεσογειακή διατροφή ενώ είχαν μειωμένα ποσοστά σωματικής άσκησης.

• Η συχνότητα εμφάνισης του μεταβολικού συνδρόμου παρουσίασε αυξητική τάση με την αύξηση της ηλικίας (ποσοστό 38% σε ηλικίες μεγαλύτερες των 65 ετών).

Με τιμή.

Κριαράς Νικόλαος.

Διαιτολόγος – Διατροφολόγος.

Βιβλιογραφία:

1. Χοληστερόλη : ο καλός, ο κακός και ο μέσος (Αύγουστος του 2008) (ανακτήθηκε 2010-02-22 ).
2. Ξένος, Κωνσταντίνος (Απριλίου 2008). "Γνωριμία με τη χοληστερόλη". Ελιξήριο (Απριλίου 2008).
3. Τσουνάκης, Σταμάτης, "Χοληστερόλη: Η καλή, η κακή και... όσα θέλουμε να μάθουμε", InterOPTICS A.E.E., 2006. Ανακτήθηκε 2010-02-22.
4. Μοσχοβάκη, Αναστασία. Υγεία: Όλη η αλήθεια για τη ΧΟΛΗΣΤΕΡΟΛΗ. MULTIMEDIA GOLDEN INTERACTIVE.LTD-A NEW.GR (ανακτήθηκε 2010-02-22 ).
5. "Λεξικό Βιολογίας Collins", σ. 582 - Εκδόσεις Ι. Φλώρος - Αθήνα.
6. Boron W & Boulpaep E, "Ιατρική Φυσιολογία", εκδόσεις Π.Χ.Πασχαλίδης, 2006, ISBN 960-399-407-3.
7. Ebbing, Darrell D.; Steven D. Gammon. Γενική Χημεία. Νικόλαος Δ. Κλούρας (μετάφραση) (έκτη έκδοση). Αθήνα: Εκδοτικός οίκος Τραυλός. σσ. 1061-1062. ISBN 960-7990-66-8. http://www.travlos.gr. Ανακτήθηκε την 16-1-2010.
8. Οι εστέρες στην καθημερινή ζωή.
9. Η θερμοδυναμική της εστεροποίησης, σαπούνια.

Η κατανάλωση ψαριών και η συμβολή τους στην διατήρηση της Υγείας.

''και περί τους ιχθείς πολλήν ποιούσι την διαφοράν αυτοί οι τόποι." Αριστοτέλης

Τα ψάρια αποτελούν ένα φυσικό βιολογικό πόρο που είναι ανανεώσιμος και συχνά μετακινούμενος. Το γεγονός ότι τα ψάρια δεν γνωρίζουν σύνορα και περνούν από τη μια εθνική αλιευτική ζώνη στην άλλη σημαίνει ότι αποτελούν μέρος μιας κοινής κληρονομιάς. Για το λόγο αυτό αλλά και επειδή πολλές φορές η αλιευτική δραστηριότητα εξαντλεί τα αποθέματα σε ανησυχητικά επίπεδα είναι επιτακτική η συλλογική διαχείριση με θέσπιση και τήρηση κοινών κανόνων.
Προκειμένου να πετύχει την εξασφάλιση του μέλλοντος του τομέα της αλιείας, η Ε.Ε. δημιούργησε ένα όργανο διαχείρισης – την Κοινή Αλιευτική Πολιτική (ΚΑΠ). Η ΚΑΠ αποτελεί μια πλήρως αναπτυγμένη πολιτική της Ε.Ε. με κοινούς κανόνες για όλα τα κράτη μέλη οι οποίοι καλύπτουν όλες τις πτυχές της αλιείας από την παραγωγή μέχρι τον καταναλωτή.
Βασικοί άξονες της ΚΑΠ είναι: η διαχείριση και προστασία των αλιευτικών αποθεμάτων, η κοινή οργάνωση αγοράς αλιευτικών προϊόντων και προϊόντων υδατοκαλλιέργειας, τα διαρθρωτικά μέτρα και κρατικές ενισχύσεις και οι διεθνείς αλιευτικές συμφωνίες.
Ένα από τα πιο βασικά και διαρκή προβλήματα της ΚΑΠ είναι η χρόνια πλεονάζουσα ικανότητα του στόλου που επηρεάζει αρνητικά με τις αλιευτικές δραστηριότητες του τη διατήρηση των αποθεμάτων. Δηλαδή ο αριθμός των σκαφών που ψαρεύουν είναι πολύ μεγαλύτερος απ’ότι έπρεπε να είναι σε σχέση με τα υπάρχοντα αποθέματα. Οι δραστηριότητες του αυξημένου αλιευτικού στόλου υπερβαίνουν το βαθμό πίεσης στον οποίο μπορούν να υποβληθούν με ασφάλεια τα διαθέσιμα αποθέματα ψαριών, ιδίως όταν ληφθεί υπόψη η νέα τεχνολογία που καθιστά τα σκάφη ακόμη πιο αποτελεσματικά.

Η ικανότητα του στόλου θα πρέπει να μειωθεί για να διατηρηθεί μια ισορροπία μεταξύ της αλιευτικής ικανότητας και των ποσοτήτων ψαριών που μπορούν να ψαρεύονται με ασφάλεια. Αυτό είναι που προσπαθούσε να πετύχει η Ε.Ε. μέσω των πολυετών προγραμμάτων προσανατολισμού (ΠΠΠ), τα οποία όμως δεν απέδωσαν αποτελέσματα μέχρι το Δεκέμβριο του 2002. Η βάση του νέου σχεδίου για τον αλιευτικό στόλο, είναι να μειωθεί σταδιακά η ικανότητα του έτσι που να προσαρμοστεί η αλιευτική προσπάθεια με τα διαθέσιμα αλιευτικά αποθέματα.

Για την εφαρμογή της πολιτικής αυτής όλα τα αλιευτικά σκάφη ικανά να ψαρεύουν εμπορικά καταχωρούνται στο Μητρώο Αλιευτικών Σκαφών της κάθε χώρας και ελέγχεται η αλιευτική ικανότητα. Όσοι ιδιοκτήτες εντάξουν τα σκάφη τους στο σχέδιο απόσυρσης αποζημιώνονται ανάλογα.

Η συμβολή των ψαριών στην υγεία.

Tα ψάρια γλυκού νερού και τα οστρακοειδή αποτελούν τροφή με υψηλή θρεπτική αξία (πρωτεΐνες, λίπος, βιταμίνες Α, Β, D). Τα ψάρια περιέχουν ακόρεστα λίπη και ειδικά τα λιπαρά οξέα ω-3 που χρησιμοποιούνται ως φάρμακο για την ελάττωση της πηκτικότητας του αίματος, της χοληστερόλης και κατά της εκδήλωσης εγκεφαλικών επεισοδίων. Με την κατανάλωση ψαριών - κυρίως λιπαρών που περιέχουν μεγάλες ποσότητες ω-3 πολυακόρεστων λιπαρών οξέων μακράς αλύσου -μειώνεται η κακή χοληστερόλη (LDL) και η ολική, αυξάνεται η καλή χοληστερόλη (HDL) και δημιουργείται «ασπίδα» κατά της στεφανιαίας νόσου.

Ψάρια με υψηλή περιεκτικότητα σε λίπος είναι ο κολιός, η τσιπούρα, το λαβράκι, η σαρδέλα, η λακέρδα, η πέστροφα, ενώ ανάθετα χαμηλή περιεκτικότητα σε λίπος έχουν ψάρια όπως ο μπακαλιάρος, ο σολομός, ο τόνος (έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες). Τα θαλασσινά ψάρια είναι βεβαίως πολύ καλή πηγή ιωδίου.
Οι ειδικοί διευκρινίζουν ότι χρειαζόμαστε περίπου 300-400 γραμμάρια ψάρι εβδομαδιαίως.
Οι κίνδυνοι από την κατανάλωση ψαριών.
Τα περισσότερα περιστατικά τροφογενών λοιμώξεων από κατανάλωση ιχθυηρών οφείλονται σε ιούς και βακτήρια. Η κατανάλωση ωμών ψαρικών - σούσι, σολομός, ρέγγα κ.ά. στα οποία δεν υπήρξε προηγούμενη θερμική επεξεργασία ή η κάπνισή τους ήταν αποτυχημένη μπορεί να οδηγήσει σε μόλυνση από παράσιτα.
Πρόβλημα επίσης αποτελούν τα βαρέα μέταλλα και ιδιαίτερα ο υδράργυρος με τον οποίο επιβαρύνονται τα ιχθυηρά σε περιοχές με βιομηχανική δραστηριότητα ή ρυπασμένες περιοχές. Δεν αποβάλλεται από τον οργανισμό κατά τον μεταβολισμό, οπότε είναι πολύ επικίνδυνος.

Ιδιαίτερα τα μεγάλα ψάρια (π.χ. τόνος) συσσωρεύουν τοξικά μέταλλα γιατί ζουν περισσότερα χρόνια, με αποτέλεσμα η κατανάλωσή τους να είναι επισφαλέστερη -σε σχέση τουλάχιστον με τα βαρέα μέταλλα- απ' ό,τι των μικρών ψαριών. Επίσης οι διοξίνες απειλούν τα ψάρια αλλά και τον άνθρωπο κατά την κατανάλωση επιβαρημένων με αυτές ιχθυηρών.

Έχουν εντοπιστεί υψηλά επίπεδα διοξινών στον σολομό της Βαλτικής. Στην Ελλάδα δεν έχουν γίνει συστηματικές μετρήσεις για διοξίνες στα ψάρια ανοικτής θαλάσσης και ιχθυοτροφείων. Μετρήσεις για υπολείμματα PCBs («προάγγελοι» των διοξινών) είχαν δείξει ότι οι κουτσομούρες στο λιμάνι του Κερατσινίου ήταν πολύ πιο καθαρές από διοξίνες σε σχέση με τους τόνους από την ανοιχτή θάλασσα του Αιγαίου. Οι διοξίνες δρουν συσσωρευτικά και επομένως όσο μεγαλύτερο είναι το ψάρι τόσο μεγαλύτερες ποσότητες τροφής έχει καταναλώσει, άρα και μεγαλύτερες ποσότητες αυτών των ουσιών συσσωρεύονται στους λιπώδεις ιστούς. Για παράδειγμα, στις σαρδέλες που ζουν 1,5-2 χρόνια δεν προλαβαίνει σε αυτό το διάστημα να συσσωρευτεί μεγάλη ποσότητα διοξινών στους λιπώδεις ιστούς.

Τα τελευταία χρόνια αυξάνεται ο αριθμός των τροφικών δηλητηριάσεων από κατανάλωση ιχθυηρών που περιέχουν τοξίνες. Σχετικά μεγάλος αριθμός περιστατικών αφορά τοξικώσεις που οφείλονται σε κατανάλωση ιχθυηρών μολυσμένων από βιοτοξίνες.
Οι βιοτοξίνες κατατάσσονται ανάλογα με την προέλευσή τους στις εξής κατηγορίες:
Τοξίνες που παράγονται από τοξικές άλγες: Οι τοξικές άλγες είναι διάφορα είδη δινομαστιγωτών, τα οποία περιοδικά πολλαπλασιάζονται υπερβολικά στις θάλασσες εξαιτίας περιβαλλοντικών μεταβολών (αλλαγή θερμοκρασίας, αλατότητας, φωτός και θρεπτικών ουσιών). Συνήθως οι συνθήκες που ευνοούν τον γρήγορο πολλαπλασιασμό των τοξικών δινομαστιγωτών είναι αυτές που επικρατούν στα άβαθη νερά κοντά στις ακτές και κοντά σε οστρακοκαλλιέργειες. Οι τοξικές άλγες συσχετίζονται με τα τέσσερα κύρια τοξικά σύνδρομα της κατανάλωσης οοτρακοειδών: τη διαρροϊκή δηλητηρίαση από οστρακοειδή, την παραλυτική δηλητηρίαση από οστρακοειδή, την αμνησιακή δηλητηρίαση από οστρακοειδή, και τη νευροτοξική δηλητηρίαση.

Τοξίνες που παράγονται από βακτήρια: Σε αυτές ανήκουν οι τετροδοτοξίνες ή TTXs (Tetrodotoxins), που συσχετίζονται με δηλητηρίαση από ψάρια.
Τοξίνες που παράγονται κατά τη βακτηριακά αποδόμηση (σήψη) των ιχθύων: Σε αυτές ανήκει η ισταμίνη, η οποία συσχετίζεται με την τοξική δηλητηρίαση από ψάρια της οικογένειας των σκομβροειδών (σκουμπρί, τόνος, ρέγγα, σολομός, σαρδέλες).
Κοινό γνώρισμα αυτών των δηλητηριάσεων είναι ότι υπάρχει απουσία οργανοληπτικών χαρακτηριστικών που να δημιουργούν υποψία μόλυνσης των θαλασσινών, με αποτέλεσμα τα μολυσμένα τρόφιμα να φαίνονται στην όψη, στην οσμή και στη γεύση φυσιολογικά.
Καλό είναι όμως να τρώει πάντα καλά ψημένα τα ψάρια και καλοβρασμένα τα όστρακα (μύδια). Δεν πρέπει να καταναλώνονται άβραστες ούτε... οι πεταλίδες σε πολυσύχναστες παραλίες ή κοντά σε ξενοδοχειακά συγκροτήματα ή οικισμούς.

Χαρακτηριστικά φρέσκων ψαριών.

Οσμή (διαπιστώνεται καλύτερα στο στόμα, στην κοιλιά και στα βράγχια): Τα νωπά (φρέσκα) ψάρια έχουν ελαφρά ευχάριστη οσμή, χαρακτηριστική των φυκιών της θάλασσας.
Εξωτερικό όψη: Η επιφάνεια του σώματος είναι γυαλιστερή με μεταλλικές αποχρώσεις. Η στιλπνότητα εξαφανίζεται νωρίς μετά την αλίευση, το σώμα καλύπτεται από λεπτή γλοιώδη ουσία διαυγή και με οσμή φυσιολογική.
Σώμα: Στο στάδιο της νεκρικής ακαμψίας (10 λεπτά ως λίμες ώρες, ανάλογα με το μέγεθος, τον τρόπο αλιείας και τη θερμοκρασία) το σώμα είναι δύσκαμπτο, η σάρκα συμπαγής και δεν διατηρεί τα αποτυπώματα δακτύλων.
Δέρμα: Είναι υγρό, γυαλιστερό, καλά προσκολλημένο στη σάρκα χωρίς πτυχές ή σχισμές, με χρώματα ανάλογα με το είδος του ψαριού.
Κοιλιακά χώρα: Η κοιλιά είναι κυλινδρική ή ελαφρά πιεσμένη πλευρικά με λέπια γυαλιστερά, λευκωπά ή αργυρόχροα. Ποτέ δεν είναι διογκωμένη, παραμορφωμένη, σχισμένη ή με κηλίδες. Η έδρα είναι κλειστή.
Λέπια και πτερύγια: Τα λέπια είναι προσκολλημένα ισχυρά στο δέρμα, υγρά, γυαλίζουν, δύσκολα ξεκολλάνε κατά την απόξεση ή την απολέπιση. Τα πτερύγια επίσης είναι καλά προσκολλημένα στο σώμα. Οταν ανοιχθούν (εκταθούν) επανέρχονται αμέσως στη θέση τους.
Μάτια: Είναι διαυγή, διαφανή ή κυρτά με κόρη μελανή. Η ίριδα είναι χρυσίζουσα ή ομοιογενώς ερυθρά.
Βραγχιοκαλύμματα: Είναι σταθερά ενωμένα στο κεφάλι και χωρίς κηλίδες, κυρίως εσωτερικά.
Βράγχια: Είναι ροδαλά ή κόκκινα (σαν το αίμα), υγρά, γυαλιστερά χωρίς καμία δυσάρεστη μυρωδιά. Στο κρύο νερό ή στον πάγο μπορεί να αποχρωματιστούν. Μυρίζουν σαν φύκια.
Σπλάγχνα: Με το άνοιγμα της κοιλιάς, τα σπλάγχνα προβάλλουν ζωηρά, υπόλευκα, ακέραια και άοσμα ή με ελαφρά οσμή (του ψαριού). Το περιτόναιο είναι καλά προσφυόμενο στην κοιλιακή κοιλότητα, υγρό, γυαλιστερό (εκτός από τα ψάρια γλυκού νερού).
Σάρκα: Είναι λευκή ή ελαφρά ροδαλή, ελαστική χωρίς άλλο χρώμα κατά μήκος της σπονδυλικής στήλης. Ανθεκτική στην πίεση με τα δάχτυλα. Η σπονδυλική στήλη αποχωρίζεται δύσκολα από τους γύρω μυς.

Χαρακτριστικά μπαγιάτικων ψαριών.

Οσμή: Εχουν έντονη, δυσάρεστη, συχνά αμμωνιακή οσμή.
Εξωτερική οψη: Η επιφάνεια του σώματος γίνεται έντονα γλοιώδης. Το ψάρι τοποθετούμενο στην παλάμη γλιστράει. Το γλοιώδες επίστρωμα δεν είναι ψηλαφητό αλλά σε προχωρημένο στάδιο είναι και ορατό. Η επιφάνεια αποχρωματίζεται (όψη ξεθωριασμένη, θαμπή).
Σώμα: Το σώμα γενικά χαρακτηρίζεται από πλαδαρότητα και λυγίζει όταν το ψάρι κρατηθεί με τα δάχτυλα σε οριζόντια θέση.
Δέρμα: Ρυτιδώνεται, αφυδατώνεται και σχίζεται εύκολα, κυρίως στην κοιλιά, με χρώμα όχι λαμπερό.
Κοιλιακά χώρα: Κοιλιά συχνά διογκωμένη από αέρια τοιχώματα έντονα πλαδαρά που εύκολα σχίζονται. Έδρα ανοιχτή και συνήθως λερωμένη από εκκρίματα.
Λέπια και πτερύγια: Λέπια και πτερύγια χαλαρωμένα που εύκολα αφαιρούνται. Τα πτερύγια γίνονται γλοιώδη.
Μάτια: Ζαρωμένα ή βυθισμένα μέσα στις οφθαλμικές κόγχες, λευκόφαιο. 0 κερατοειδής είναι θολός.
Βραγχιοκαλύμματα: Χαλαρά με καστανωπές κηλίδες, κυρίως στην εσωτερική επιφάνεια.
Βράγχια: Είναι φαιά ή μολυβδόχροα. Σκεπάζονται με παχιά βλέννη. Αναδίδουν δυσάρεστη οσμή, συνήθως αμμωνιακή.
Σπλάγχνα: Σκοτεινού χρώματος, δύσο¬σμα, συχνά σχισμένα, βγάζουν δύσοσμο περιεχόμενο.
Σάρκα: Μαλακή, εύθρυπτη ή πολτώδης. Η πίεση με τα δάχτυλα αφήνει αποτυπώματα. Χωρίζει εύκολα από τη σπονδυλική στήλη. Κατά μήκος της στήλης έχει χρώμα ερυθροκαστανό.

ΠΡΟΣΟΧΗ: Για τη συγκάλυψη των χαρακτηριστικών των μπαγιάτικων ψαριών χρησιμοποιούνται τεχνάσματα, όπως:
Συχνό πλύσιμο-βρέξιμο με άφθονο νερό, για την εξάλειψη της κακοσμίας και της αφυδάτωσης σε συνδυασμό με τεχνητό φωτισμό.
Σήμερα οι επιτήδειοι χρησιμοποιούν πρόσθετα που τα βάζουν στο νερό με το οποίο καταβρέχουν τα ιχθυηρά. Γιατί; Μα, είναι «Θαυματουργά»: δίνουν γυαλάδα στα μάτια των ψαριών, διατηρούν κόκκινα τα βράγχια και γενικώς προσδίδουν πλασματικά καλή εμφάνιση στα ψάρια.
Τοποθέτηση των ψαριών σε ψυγείο σε χαμηλή θερμοκρασία για να γίνουν και πάλι σφιχτά, δύσκαμπτα (όπως τα φρέσκα ψάρια.
Ανακάτεμα φρέσκων ψαριών με μπαγιάτικα κ.ά.
Χαρακτηριστικά φρεσκότητας κεφαλόποδων (χταπόδακι, μοσχιοί, καλαμάρια, σουπιές κ.ά.)
Επιφάνεια σώματος υγρή, γυαλιστερή.
Πλοκάμια-βεντούζες, ανθεκτικά στο τράβηγμα.
Σάρκα συμπαγής, ελαστική, γυαλιστερή
Μάτια γυαλιστερά, ζωηρά, χωρίς κηλίδες.
Συχνά, γνώρισμα αλλοίωσης στα κεφαλόποδα είναι το ροζ χρώμα που παίρνει η επιφάνεια της σάρκας τους.
Χαρακτηριστικά φρεσκότητας μαλακοστράκων (γαρίδες, καραβίδες, αστακοί, καβούρια)
Πρέπει να αναζητείτε ανακλαστικές κινήσεις στα μάτια, στις κεραίες και στα πόδια όταν είναι ακόμη ζωντανά.
Άρθρα στερεά, προσκολλημένα στο σώμα και δύσκαμπτα.
Θωρακική μεμβράνη (βρίσκεται στην επάνω πλευρά, π.χ. της γαρίδας, και συνδέει το κεφάλι με το υπόλοιπο μέρος του σώματος) ισχυρά τεντωμένη, ανθεκτική, διαφανής, που δεν αφήνει να πέσει χαμηλά το κοιλιακό τμήμα του σώματος.
Κεφαλικό τμήμα (κεφαλοθώρακας) ανοιχτόχρωμο, όχι με μαύρες κηλίδες ή μελανιασμένο.
Οι φρέσκες γαρίδες γλιστρούν εύκολα μέσα στο χέρι, ενώ οι αλλοιωμένες δίνουν την αίσθηση ζέστης όταν βυθίσουμε το χέρι μας στο ιχθυοκιβώτιο όπου περιέχονται.

Τα κατεψυγμένα ψάρια.
Η κατάψυξη είναι μια απλή, γρήγορη και υγιεινή μέθοδος συντήρησης για πολύ χρόνο χωρίς τη χρήση συντηρητικών. Η καλύ¬τερη μέθοδος κατάψυξης είναι αυτή που γίνεται αμέσως μετά το ψάρεμα, σε θερμoκρασία τουλάχιστον -36°C (τούνελ κατάψυξης). Στη συνέχεια συντηρούνται σε ψυγεία, στη θερμοκρασία των -18°C.
Η ποιότητα των κατεψυγμένων ψαριών εξαρτάται κυρίως από την κατάσταση στην οποία βρίσκονταν προτού καταψυχθούν καθώς και από τις συνθήκες στις οποίες διατηρήθηκαν ώσπου να φθάσουν στα χέρια των καταναλωτών.
Ο χρόνος συντήρησής τους καθορίζεται από τον παρασκευαστή. Τα παχιά ψάρια διατηρούνται λιγότερο χρόνο απ' ό,τι τα άπαχα γιατί το λίπος των ψαριών οξειδώνεται γρήγορα, με αποτέλεσμα την ταγγισή τους. Όταν τηρούνται οι όροι υγιεινής κατάψυξης και συντήρησης, διατηρούν την ποιότητά τους και τη Θρεπτική τους αξία.
Πως να διακρίνετε το καλό κατεψυγμένο ψάρι
Τρία είναι τα ενδεικτικά σημεία στα οποία πρέπει να δίνουμε προσοχή:
Να υπάρχει καλό προστατευτικό εξωτερικό στρώμα πάγου (λεπτό και ομοιόμορφο).
Το δέρμα να είναι στιλπνό και το χρώμα του έντονο ζωηρό.
Τα μάτια να είναι λευκά, προεξέχοντα και όχι βαθουλωμένα.

Με τιμή.
Κριαράς Νικόλαος.
Διαιτολόγος- Διατροφολόγος.

Η λειτουργία των νεφρών και οι επιπλοκές της πέτρας των νεφρών σε 3D απεικόνιση.

Οι νεφροί, αποτελούν σημαντικό μέρος του ουροποιητικού συστήματος.
Λειτουργούν ομοιστατικώς στην ρύθμιση της περιεκτικότητας των ηλεκτρολυτών, στην διατήρηση ισορροπίας των οξέων και στην ορθή ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης.
Τα νεφρά εκκρίνουν απόβλητα, όπως η ουρία και αμμωνία. Τα νεφρά και είναι υπεύθυνα για την επαναρρόφηση του νερού , της γλυκόζης και των αμινοξέων. Οι νεφροί παράγουν επίσης τις ορμόνες , συμπεριλαμβανομένων της καλσιτριόλης , της ρενίνης και της ερυθροποιητίνης.



Σημαντική ασθένεια των νεφρών, είναι η νεφροπάθεια. Η νεφροπάθεια, είναι το σύνολο των διαφόρων νοσημάτων των νεφρών, τα οποία περιορίζουν την φυσιολογική λειτουργία των νεφρών και τον ορθό φιλτραρισμό των διαφόρων τοξικών ουσιών.
H νεφροπάθεια διακρίνεται σε χρόνια ή διαβητική.
Τα αποτελέσματα της νεφροπάθειας είναι:

• Μικρολευκωματουρία.
• Πρωτεϊνουρία.
  

Η χρόνια νεφρική νόσος είναι μια «σιωπηλή» νόσος (οι μισοί από όσους πάσχουν δε γνωρίζουν ότι έχουν προσβληθεί από τη νόσο). Τα συμπτώματά της συχνά δεν εμφανίζονται, παρά μόνο όταν έχει ήδη χαθεί περισσότερο από το 50% της λειτουργίας των δύο νεφρών.

Σε προχωρημένο στάδιο τα συμπτώματα της είναι:
-Μειωμένη ή και καθόλου παραγωγή ούρων (ανουρία).
-Κόπωση.
-Μειωμένη εγρήγορση.
-Σύγχυση.
-Χλωμό δέρμα.
-Ταχυπαλμία.
-Ξηροστομία.
-Αίσθημα δίψας.

Με τιμή.
Κριαράς Νικόλαος.
Διαιτολόγος-Διατροφολόγος.

Βιβλιογραφία:

· Kelsay, J. L. and Prather, E. S. Mineral balances of human subjects consuming spinach in a low-fiber diet and in a diet containing fruits and vegetables. Am J Clin Nutr. 1983 Jul; 38(1):12-9.

· Kikunaga, S.; Arimori, M., and Takahashi, M. The bioavailability of calcium in spinach and calcium-oxalate to calcium-deficient rats. J Nutr Sci Vitaminol(Tokyo). 1988 Apr; 34(2):195-207.

· Parivar, F.; Low, R. K., and Stoller, M. L. The influence of diet on urinary stone disease. J Urol. 1996 Feb; 155(2):432-40

· Prakash D, Nath P, and Pal M. (1993). Composition, variation of nutritional contents in leaves, seed protein, fat and fatty acid profile of chenopodium species. Journal of the Science of Food and Agriculture 62(2):203-205.

Νευρική Ανορεξία.

Η νευρική ανορεξία είναι μια διαταραχή με ιδιαίτερη άνθηση την τελευταία εικοσιπενταετία. Χαρακτηρίζεται από την τάση του ανορεξικού ατόμου για την διατήρηση ενός πολύ χαμηλού βάρους, την άρνησή του να προσλάβει τροφή ακόμη κι όταν είναι κάτισχνο και την αίσθηση πως είναι παχύσαρκο ακόμα κι όταν το βάρος του φτάνει στο μισό του ιδανικού του βάρους, σύμφωνα με την ηλικία, το φύλο και το ύψος του.

Η νευρική ανορεξία δεν έχει σχέση με την αίσθηση ανορεξίας που βιώνει κάποιος με κακή ψυχολογική διάθεση που απλά δεν έχει όρεξη για φαγητό. Τα άτομα με νευρική ανορεξία κατά βάθος νιώθουν ένα αίσθημα ακόρεστης πείνας που όμως υποχωρεί μπροστά στο φόβο της παχυσαρκίας. Η νευρική ανορεξία είναι πάθηση που επηρεάζει κυρίως κορίτσια και νεαρές γυναίκες. Συνήθως η πάθηση αρχίζει κατά την εφηβική ηλικία.

Χαρακτηριστικά το κορίτσι ή η γυναίκα που υποφέρει έχει μικρό βάρος σώματος, δεν θέλει να έχει ένα κανονικό για το ύψος της βάρος, έχει μια εξαιρετικά μεγάλη φοβία του να γίνει παχουλή, πιστεύει ότι είναι παχουλή ακόμη και όταν είναι πολύ λεπτή και δεν έχει παρουσιάσει έμμηνο ρύση για τρεις συνεχόμενες περιόδους στις περιπτώσεις που ήδη η περίοδος έχει αρχίσει.Επιπρόσθετα αυτή που πάσχει μιλά συνεχώς για θέματα βάρους και φαγητού, δεν τρωει μπροστά σε άλλους, αποφεύγει τις κοινωνικές σχέσεις και συχνά η συμπεριφορά της χαρακτηρίζεται από αλλαγές της διάθεσης και κατάθλιψη.

Η υπερβολική μείωση του βάρους με μεγάλη ισχνότητα είναι πολύ συχνή. Οι ασθενείς προσπαθούν να το καλύψουν και παρά την ισχνότητά τους λένε ότι νιώθουν υπέρβαρες, ότι δεν είναι ελκυστικές, ότι αισθάνονται φοβισμένες και παγιδευμένες. Ασχολούνται συχνά με τη μέτρηση των θερμίδων, τυχαίνει να κάνουν εμετούς μετά από τα γεύματα και παίρνουν καθαρτικά ή διουρητικά. Η νευρική ανορεξία μπορεί να συνοδεύεται κάποτε με επεισόδια βουλιμίας κατά τα οποία οι ασθενείς αρχίζουν να τρωνε υπερβολικά και μετά κάνουν εμετό. Αισθάνονται στη συνέχεια ενοχές για την πράξη τους αυτή. Οι ασθενείς με την πάθηση αυτή, διακατέχονται από συνεχείς σκέψεις για τη σωματική τους εικόνα, για το βάρος τους, για το φαγητό και τις θερμίδες.

Έχουν περιγραφεί δύο τύποι νευρικής ανορεξίας. Στον ένα τύπο οι περιπτώσεις ανορεξίας χαρακτηρίζονται από στέρηση φαγητού (ανορεξία περιοριστικού τύπου). Στο δεύτερο τύπο, χαρακτηρίζονται από περιόδους στέρησης που εναλλάσσονται από επεισόδια βουλιμίας με υπερφαγία που ακολουθούνται όμως από προκλητούς εμετούς (ανορεξία περιοριστικού - βουλιμικού τύπου) .

Θεραπεία:

Αναφερθήκαμε προηγουμένως, ότι η νευρική ανορεξία είναι μια τόσο σοβαρή ασθένεια, η οποία επιβαρύνει σημαντικά την ψυχολογία της οικογένειας του νοσούντος.
Το πρώτο βήμα το οποίο θα πρέπει να προσεχθεί, είναι να υπάρξει η αποκατάσταση του σωματικού βάρους του ασθενούς τάχυστατα.
Το δέυτερο βήμα το οποίο θα πρέπει να δοθεί ως θεραπευτικό μέσο στον ασθενή αφού καλυφθεί επαρκώς το σωματικό βάρος του, θα είναι η κατάλληλη ψυχοθεραπεία ώστε να ανακτηθεί η ανεξαρτησία του ασθενούς και η πλήρης γνώση του προς την ανάπτυξη κρίσης.

Αξίζει να σημειωθεί, ότι δεν έχει βρεθεί κάποια συγκεκριμένη αιτία η οποία έμμεσα ''αναγκάζει'' τον ασθενή να μην τρώει αλλά έχει εντοπισθεί στατιστικώς ότι τα άτομα με νευρική ανορεξία, πάσχουν απο έλλειψη σημαντικών νευροδιαβιβαστών ορμονών, όπως της σεροτονίνης, η οποία σε μειωμενα επίπέδα ή σε έλλειψη προκαλεί έντονο άγχος και εμφανίζει καταθλιπτικά γεγονότα. Το συμπέρασμα το οποίο εξάγεται, είναι ότι μια διατροφή προσεγμένη σε όλα τα διατροφικά στοιχεία θα προστατεύσει τον άνθρωπο απο την εμφάνιση τέτοιου είδους διαταραχών, αλλά και στην αντιμετώπιση αν προσεχθούν οι αναλογίες των τροφίμων οι οποίες θα δοθούν και συγκεκριμένα είδη τροφίμων τότε θα ανακτηθεί η υγεία τυ ασθενούς λείαν συντόμως.
Πιο συγκεκριμένα, σε διάφορες επιστημονικές μελέτες, η χορήγηση των Ω3-Ω6, απαραίτητων λιπαρών οξέων, αν και αποτελούν νωπό στάδιο, ενδεχομένως επιφέρουν σε όλες τις ομάδες των καταθλιπτικών ατόμων, συμπεριλαμβανομένων και των ασθενών με νευρική ανορεξία, σημαντικά οφέλη και ταχεία ανάρρωση. (Arvindakshan et al. 2003, Emsley et. al 2002, 2003, Horrobin 2003).
Κρέας, αβγά, κοτόπουλο, δημητριακά, διάφορα ψωμιά και τα πλείστα φυτικά έλαια είναι μεγάλες πηγές των ωμέγα-6 λιπαρών οξέων, ενώ τα ωμέγα- 3 λιπαρά οξέα ανευρίσκονται στα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, κραμβέλαιο, λιναρόσποροι, καρύδια, σογιέλαια και τα ψάρια των ψυχρών υδάτων, όπως ο τόνος, σολομός και το σκουμπρί.
Τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα είναι ισχυράνευροπροστατευτικά, όπως έχει επισημανθεί από γάλους ερευνητές(Lauritzen et al 2000).
Τέλος,να αναφερθεί ότι τα Ω3 λιπαρά οξέα, περιορίζουν την ενεργοποίηση των αιμοπεταλίων, που είναι ένα αρχικό βήμα στη συσσώρευση των αιμοπεταλίων και έτσι πριορίζει τον κίνδυνο νόσου των στεφανιαίων (Park and Harris 2002). Περιορίζουν επίσης τις μεταγευματικές συγκεντρώσεις τριακυλγλυκερολης(τριγλυκερίδια, ΤG) (Park and Harris 2003). Επίσης είναι γνωστό, ότι βελτιώνει την αντίσταση στην ινσουλίνη, στο μη ινσουλινοεξαρτώμενο σακχαρώδη διαβήτη (Kusunoki et al. 2003).

Τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα αναστέλλουν τις πρωτεϊνικές κινάσες με τον ίδιο τρόπο, όπως τα αντιψυχωτικά, αντικαταθλιπτικά και αντισπασμωδικά (Mirnikjjoo et al 1002). Διορθώνουν την μεταβολική ανισορροπία με δύο τρόπους αποκαθιστώντας τη φυσιολογική νευροχημία του εγκεφάλου. Σ'αυτό το σημείο θα πρέπει να εξηγηθεί ένα φαινόμενο που ονομάζεται παράδοξο του λιπαρού οξέος του εγκεφάλου. Το παράδοξο υποδηλώνει ότι η συμπλήρωση με DHA δεν διορθώνει απαραιτήτως την ανεπάρκεια DHA, ενώ η συμπλήρωση με ΕΡΑ τη διορθώνει. Τα επωφελή αποτελέσματα του ΕΡΑ στον εγκέφαλο μπορεί επιπρόσθετα να βελτιωθούν παίρνοντας γάμμαλινολενικό οξύ (GLA),η φωσφατιδυλσερίνη, ο ψευδάργυρος, το μαγνήσιο, οι βιταμίνες του συμπλέγματος Β, η καρνοσίνη και άλλα αντιοξειδωτικά ΕΙΚ.
Επισημαίνεται, ότι ως EPA. καλείται το 20:5] Εικοσα-πεντα-εν-οϊκό οξύ, το οποίο βρίσκεται σχεδόν αποκλειστικά στα ιχθυέλαια. Σολωμός, σαρδέλες, μπακαλιάρος θεωρούνται ως τροφές πλούσιες σε EPA. Διατροφικώς απαραίτητο. Πρόδρομη ένωση της προσταγλανδίνης-3, που αποτρέπει τη συγκόλληση των αιμοπεταλίων. Ενω, ως DHA, καλείται το [22:6] Εικοσιδυα-εξα-εν-οϊκό οξύ , το οποίο βρίσκεται κυρίως στα ιχθυέλαια. Προϊόν μεταβολισμού του EPA. Πιθανολογείται ότι η απουσία του από τον οργανισμό του ανθρώπου συνδέεται με τη νόσο Alzheimer. Και τα δύο προαναφερθέντα στοιχεία μαζί με το 18:3 α-Λινολενικό οξύ, αποτελούν τα Ω-3, ενώ τα Ω-6 αποτελούνται απο το 18:2 α- Λινελαικό οξυ, 18:3 γ- Λινολενικό οξύ, 20:4 Αραχιδονικό οξύ.

Με τιμή.
Κριαράς Νικόλαος.
Διαιτολόγος-Διατροφολόγος.

Βιβλιογραφία:

· Altered Brain Serotonin 5-HT1A Receptor Binding After Recovery From Anorexia Nervosa Measured by Positron Emission Tomography and [Carbonyl11C]WAY-100635 , Archives of General Psychiatry 2005;62:1032-1041, Σεπτέμβριος 2005.

· National Association of Anorexia Nervosa and Associated Disorders

· National Eating Disosrders Association

· American Psychiatric Association Work Group on Eating Disorders. Practice guideline for the treatment of patients with eating disorders (revision), American Journal of Psychiatry 2000; 157(1 Suppl): 1-39.

· McMurry J: "Οργανική Χημεία, τόμος ΙΙ. Βιομόρια: λιπίδια", Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο, σ. 1345-1369.

· McMurry J: "Οργανική Χημεία, τόμος ΙΙ. Βιομόρια: λιπίδια. Χοληστερόλη και καρδιακές παθήσεις", Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο, σ. 1371-1372.

· (α) Δημόπουλος ΚΑ, Αντωνοπούλου Σ: "Βασική Βιοχημεία", Αθήνα 2000, σ.187. (β) Δημόπουλος ΚΑ, Ανδρικόπουλος ΝΚ: "Διατροφή", Εκδ. Α. Μπιστικέας, Αθήνα, 1996: Παραδόσεις Διατροφής στο Τμήμα Χημείας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Κεφάλαιο: "Ρόλος των Λιπαρών Υλών στη Διατροφή" (βλέπε και: http://www.chem.uoa.gr/courses/Undergraduate/Diatrofi/Post_Diatrofi.htm).

· Lipworth L, Martinez ME, Angell J, Hsieh CC, Trichopoulos D: "Olive oil and human cancer: An assessment of evidence", Prev. Med. 1997, 26:181-190.

· Allport S: "The Queen of Fats: Why omega-3s were removed from western diet and what we can do to replace them", University of California Press, Los Angeles, CA, 2006.

· Medlook (20/3/2002): "Μουρουνέλαιο: Ευεργετικές δράσεις για τις αρθρώσεις".

· Bang HO, Dyerberg J: "Lipid metabolism and ischemic heart disease in Greenland Eskimos", in: Draper H, ed. "Advances in Nutrition Research", Plenum Press, New York, 1980: 1-22.

· Wikipedia: Omega-6 fatty acids (http://en.wilipedia.org/wiki/Omega-6_fatty acid)

· University of Maryland Medical Center: "Omega-3 fatty acids" και ""Omega-6 fatty acids"

· Hu FB, Bronner L, Willett WC, et al.: "Fish and omega-3 fatty acid intake and risk of coronary heart disease in women", JAMA 287:1815-1821, 2002 [PubMed].

· Kang J: "Balance of Omega-6/Omega-3 essential fatty acids is important for health", In: Simopoulos AD, ed. "Nutrition and Fitness: Mental Health, Aging, and the Implementation of a Healthy Diet and Physical Activity Lifestyle", Karger, 2005, pp. 93-102.

· Breslow JL: "n-3 fatty acids and cardiovascular disease", Am. J. Clin. Nutr. 83 (Suppl. 6): 1477S-1482S, 2006 [PubMed].

· Schwalfenberg G: "Omega-3 fatty acids: beneficial role in cardiovascular health", Can. Fam. Physician 52:734-740, 2006 [PubMed].

· Kapoor R, Huang YS: "Gamma linoleic acid: an antiinflammatory omega-6 fatty acid", Curr. Pharm. Biotechnolo. 7:531-534, 2006 [PubMed].

· Center for Food Safety and Applied Nutrition, US Food and Drug Administration, Seafood Information and Resources (http://www.cfsan.fda.gov/seafood1.html (accessed January 2007).